گفتاردرمانی یا آسیب‌شناسی گفتار و زبان رشته‌ای از علوم است که به بررسی ماهیت انواع اختلالات گفتار و زبان و نیز روشهای تشخیص و درمان این اختلالات می‌پردازد.

عده‌ای ارزیابی و تشخیص اختلال در بلع را نیز در حیطه تخصص متخصصان گفتار درمانی می‌دانند. در ایران رشته تحصیلی گفتار درمانی از زیرگروه‌های رشته‌های علوم پزشکی محسوب گردیده و در دانشگاه‌های علوم پزشکی تدریس می‌شود. در حال حاضر پس از مقطع کارشناسی امکان ادامه تحصیل در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری نیز به طور ناپیوسته وجود دارد. گفتار درمانگران به درمان کودکانی که در فراگیری زبان مادری یا استفاده صحیح از گفتار دچار مشکل هستند و نیز بزرگسالانی که به دلیلی توانایی گفتاری خود را از دست داده‌اند می‌پردازند.این متخصصین در طول دوران تحصیا با آناتومی و فیزیولوژی اندام گفتار و نیز مباحث زبانشناسی و روانشناسی آشنا می‌شوند. به همین جهت گفتار درمانی یک بین رشته‌ای به حساب می‌آید.

در موارد زیر مراجعه به یک گفتار درمانگر الزامی است:

۱- تاخیر در شروع گفتار در کودکان
۲- اشکال در تلفظ اصوات گفتاری
۳-عدم برقراری ارتباط کلامی یا غیر کلامی از سوی کودک
۴-کم شنوایی یا ناشنوایی
۵-اشکال در درک کلام
۶-اختلال در بلع
۷-در صورت تشخیص بروز هر یک از اختلالات فلج مغزی اوتیسم اختلال یادگیری

        

معرفی رشته گفتاردرمانی

گفتاردرمانی (آسیب شناسی گفتار و زبان) یکی از رشته‏های علوم پزشکی در شاخه توانبخشی است که به آسیب شناسی جنبه‏های مختلف گفتار و زبان و تشخیص و درمان اختلالات مربوط بدان می‏پردازد. کسب مهارت در این رشته مستلزم فراگیری مباحث پایه از جمله نوروآناتومی و فیزیولوژی مکانیسم گفتار، زبان شناسی و آواشناسی، روانشناسی و روانپزشکی و نیز مباحث تخصصی بیماری شناسی، ارزیابی و درمان اختلالات گفتار و زبان است. آسیب شناس گفتار و زبان باید در آغاز از ماهیت گفتار و زبان و رشد طبیعی آن آگاه گشته و سپس با انواع اختلالات مربوط به آن آشنا شود. سپس در مرحله اول در جهت پیشگیری از بروز اینگونه اختلالات از طریق آموزش‏های انفرادی و گروهی اقدام کند و در مراحل بعدی به ارزیابی و تشخیص اختلالات و تلاش برای درمان، اصلاح و جلوگیری از افزایش شدت آنها بپردازد. اختلالات‌ گفتار درماني‌، آن‌ دسته‌ از اشكالات‌ يا نقص‌ هايي‌ هستند كه‌ بر روي‌ زبان‌، گفتار، صدا و آهنگ‌ اثر مي‌گذارند لذا براي‌ آشنايي‌ با موضوعات‌ فوق‌ الذكر به‌ طور مختصر آنها را شرح‌ مي‌دهيم‌:

   1) زبان‌:  عبارت‌ است‌ از وسيله‌اي‌ كه‌ باعث‌ انتقال‌ افكار و مفاهيم‌ به‌ ديگران‌ مي‌شود مانند: صحبت‌ كردن‌، نوشتن‌ اشارات‌، پانتوميم‌ و...

   2) گفتار:  قسمتي‌ از زبان‌ است‌ كه‌ در آن‌ براي‌ انتقال‌ افكار و مفاهيم‌ به‌ ديگران‌ از صداها، كلمات‌ و تركيب‌ و تركيب‌ منظم‌ و با قاعده‌ آنها استفاده‌ مي‌كنيم‌.

   3) صدا:  عبارت‌ است‌ از ارتعاش‌ تارهاي‌ صوتي‌، و وسيله‌اي‌ براي‌ ارائه‌ صداهاي‌ لازم‌ در گفتار

   4) آهنگ‌:  عبارت‌ است‌ از رعايت‌ فواصل‌ زماني‌ در اداي‌ صداها يا كلمات‌ كه‌ كلمات‌ انسان‌ را آهنگ‌ و نظم‌ خاصي‌ مي‌بخشد.

  

تاريخچه گفتار درمانی در ايران

سال تأسيس : 1352 زير نظر مدرسه عالی توانبخشی

پيوستن به دانشگاه علوم پزشکی ايران : 1358

مقطع کارشناسی : 1352

مقطع کارشناسی ارشد : 1372

مقطع دکتری تخصصی : 1387

 

پيشينه گفتار درمانی در ايران

سال 1352 همزمان با تأسيس مدرسه عالی توانبخشی، آموزش رسمی گفتار درمانی در ايران آغاز شد، که بعد از انقلاب اسلامی تحت نظر دانشگاه علوم پزشکی ايران قرار گرفت.

سال 1372  دانشگاه علوم بهزيستی و توانبخشی، دانشگاه علوم پزشکی سمنان و دانشگاه علوم پزشکی تهران

سال 1374  دانشگاه علوم پزشکی اصفهان

سال 1383 دانشگاه علوم پزشکی اهواز

سال 1387 دانشگاه علوم پزشکی شیراز و زاهدان

سال 1388 دانشگاه علوم پزشکی مشهد و همدان

سال 1390 مرکز آموزش عالی وارستگان

سال 1374 انجمن گفتار درمانی تاسيس شد و رسما فعاليت خود را در زمينه های علمی وصنفی آغاز  کرد.

سال 1382 ، استقلال حرفه ای فارغ التحصيلان گفتار درمانی رسما پذيرفته شد و امکان تاسیس دفاتر گفتار درمانی به صورت خصوصی فراهم شد. پيش از اين فارغ التحصيلان اين رشته فقط می توانستند در مراکز دولتی شامل بيمارستان ها، درمانگاه ها، مراکز مختلف بهزيستی، مدارس استثنایی و نيز به صورت ويزيت بيماران در منزل مشغول به کار شدند.

در سال 1382  دوره دکترای گفتار درمانی به تصويب رسيد و از سال 1387 اولین دوره دانشجویان دکتری تحصیل در این مقطع را اغاز کردند.

 

بازار کار

آينده شغلي ، بازار كار ، درآمد:

در مقابل هر ۲ يا ۳ هزار نفر جمعيت يك گفتار درمانگر مورد نياز است. آمار فوق كه مورد قبول جامعه پزشكي و بهداشتي جهان است، نشانگر نياز جامعه به فارغ‌التحصيلان گفتار درماني است چرا كه تخصص گفتار درماني بر دو محور اصلي درمان و پيشگيري استوار شده است.

 

با اين كه رشته گفتار درماني در گروه پزشكي است اما كار آن بيشتر پيشگيري مي‌باشد. براي مثال در حوزه بهداشت مدارس علاوه بر پيام‌هاي بهداشتي مبني بر اين كه «از دستفروشان خوراكي نخريد» و يا «از خوردن لواشك و بستني غيربهداشتي خودداري كنيد» بايد پيام‌هايي در زمينه بهداشت گفتار و زبان نيز داده شود. يعني بايد به دانش‌آموزان گفت كه «هنگام بازي فوتبال در حياط مدرسه جيغ نزنيد» يا «وقتي زنگ تفريح زده شد، فرياد نزنيد» كه البته براي قانع‌كردن دانش‌آموزان و نشان دادن اهميت پيام‌هاي فوق لازم است كه مدلي از حنجره را به سر كلاسها برده تا دانش‌آموزان به وضوح ببينند كه اگر جيغ بزنند، حنجره آنها چه آسيبي مي‌بيند.

 

همچنين يك گفتار درمانگر مي‌تواند به قاريان قرآن ، مداحان، خواننده‌ها ،‌گويندگان صدا و سيما ، دوبلورها و در كل افرادي كه از صوت خود به صورت حرفه‌اي استفاده مي‌كنند، آموزش بدهند كه چگونه سخن بگويند و يا از صوت خود استفاده كنند تا مشكلي برايشان به وجود نيايد.

 

آنچه گفته شد بخشي از فرصت‌هاي شغلي يك گفتار درمانگر است كه بايد در جامعه وجود داشته باشد اما آيا در ايران نيز اين فرصت‌هاي شغلي موجود است؟

 

متاسفانه اين رشته در كشور ما جا نيفتاده است و در نتيجه فعاليت فارغ‌التحصيلان اين رشته محدود مي‌باشد.

 

براي مثال با اين كه به اعتقاد ما هر مدرسه‌اي به يك گفتار درمانگر نياز دارد، فارغ‌التحصيلان اين رشته زماني كه در آموزش و پرورش استخدام مي‌شوند، پستي براي آنها در نظر گرفته نشده است يعني در حكم استخدامي به عنوان دبير تلقي مي‌شوند نه به عنوان يك گفتار درمانگر.

 

يك گفتار درمانگر وابستگي خاصي به هيچ تخصصي ندارد البته ممكن است متخصص مغز و اعصاب در بعضي موارد به گفتار درمانگر ياري برساند اما در بسياري از موارد مانند لكنت زبان نمي‌تواند كمكي بكند.

 

با اين وجود نبايد علاقه‌مندان به اين رشته نااميد شوند چون اين رشته براي جواناني كنجكاو كه به دنبال كشف ناشناخته‌ها مي‌باشند و مي‌خواهند در زمينه تحصيلي‌شان حرف اول را بزنند، رشته بكري است و زمينه‌هاي ناشناخته زياد دارد. كه از آن جمله مي‌توان به درمان سريع لكنت زبان اشاره كرد. چون با اين كه در اين زمينه روشهايي وجود دارد اما روشهاي فوق به تدريج جواب مي‌دهد و اگر كسي درمان سريعي براي لكنت زبان پيشنهاد كند، بسيار ثروتمند خواهد شد. براي اين كه لكنتي‌ها هم افرادي باهوش طبيعي هستند و مي‌توانند مشاغل مختلف را به عهده بگيرند ولي اين اختلال در صحبت كردن آنها را دچار مشكل كرده است. بنابراين بسياري از آنها حاضرند هزينه زيادي بپردازند اما سريع مشكل آنها رفع شود.

 

با اين كه مشكل شغلي در جامعه ما براي همه رشته‌ها از جمله رشته گفتار درماني وجود دارد اما از آنجايي كه فارغ‌التحصيلان رشته‌هاي توانبخشي و از جمله گفتاردرماني محدود هستند و از طرفي جامعه به آنها نياز بسياري دارد، رشته‌هاي علوم توانبخشي كمتر از ساير رشته‌ها با مشكل شغلي روبرو هستند. براي مثال يك گفتار درمانگر مي‌تواند در درمانگاهها و مراكز بهداشت، مراكز ويژه توانبخشي و مراكز آموزش و پرورش استثنايي فعاليت بكند چون قسمت عمده كار ما در ارتباط با ناشنواها و كم‌شنواها است يعني ما به يك ناشنوا و يا كم‌شنوا كمك مي‌كنيم كه گفتار افراد را درك كرده و بهتر از قبل منظورش را از طريق كلام برساند. كه از همين‌جا ناشنوايان زبان اشاره را مي‌آموزند اما ما به آنها درك گفتار و بيان آن را مي‌آموزيم .

 

توانايي‌هاي جسمي، علمي، رواني و … مورد نياز و قابل توصيه حروف را يك يك ادا كرده و يا كلمات را به آرامي بيان مي‌كند و سپس به صداي بيمار و نحوه اداكردن حروف و يا كلمات او نگاه كرده و گوش فرا مي‌دهد و اشتباه‌هايش را به آرامي تذكر مي‌دهد تا او بتواند از سنگلاخ دشواريهاي گفتار و زبان عبور كرده و به رواني سخن بگويد.

 

اين كار هميشگي يك گفتار درمانگر است. كاري كه بايد با صبر و بردباري به دفعات مختلف و به روش‌هاي گوناگون انجام دهد.

 

صبور بودن مهمترين ويژگي است كه يك گفتار درمانگر بايد داشته باشد چرا كه بعضي از بيماران ما به كندي پيشرفت مي‌كنند و به قول معروف پيشرفتشان ميليمتري است. بنابراين لازم است كه گفتار درمانگر بردبار بوده و پابه‌پاي بيمار پيش رفته و او را درك كند.

 

همچنين متخصص اين رشته بايد انعطاف‌پذير باشد. براي اين كه در اين كار تنوع مراجعه‌كنندگان بسيار زياد است يعني مراجعين ما مي‌توانند يك بچه ۲ ساله تا يك فرد ۹۰ ساله باشند كه بدون شك هر يك روحيات و ويژگي‌هاي خاص خود را دارند و يك گفتار درمانگر بايد با توجه به اين ويژگي‌هاي فردي نحوه درمان را انتخاب بكند.

 

دانشجوي موفق اين رشته كسي است كه به زبان انگليسي و دانش كامپيوتر مسلط باشد چون كتابهاي اين رشته در ايران بسيار كم است و دانشجو بايد بتواند از منابع خارجي يا از شبكه‌هاي رايانه‌اي استفاده كند.

 

همين‌طور بهتر است با لهجه‌هاي مختلف آشنايي داشته باشد چون ممكن است ناشنوايي به او مراجعه كند كه در يك محيط ترك يا كرد زبان زندگي كرده است و اگر فرد لهجه او را بلد باشد و يا حداقل با جايگاه‌هاي توليد صداي آن لهجه آشنا باشد، بهتر مي‌تواند به او كمك كند.

 

رشته گفتاردرماني نيازمند خلاقيت، هنر، صبر و پشتكار است و بايد دانشجو به مطالعه مداوم جهت پيشرفت زمينه‌هاي درمان بيماران علاقه‌مند باشد.

 

دانشجويان اين رشته بايد اختلال گفتاري نداشته باشند زيرا بخشي از تحصيل در اين رشته شامل آموزش عملي و برخورد كلامي با بيماران مي‌باشد و بايد سلامت كامل رواني داشته و بتوانند بدرستي ارتباط برقرار كنند. همچنين لازم است در دروس زبان و ادبيات فارسي، زيست‌شناسي، فيزيك و زبان انگليسي اطلاعات لازم و كافي را كسب كرده باشند.

 

فارغ‌التحصیلان این رشته می‌توانند در مراکز زیر مشغول بکار شوند:

• بیمارستانها: بسته به اینکه تخصصی یا عمومی باشند، گفتار درمانگر در فضای مستقل و با مسؤولیت مستقل زیر نظر مدیریت بیمارستان فعالیت می‌کند. نحوه ارتباط او با سایر ارکان بیمارستان به صورت یک همکاری تیمی و در حوزه اختیارات تخصصی وی می‌باشد.
• مراکز نگهداری: این مراکز علاوه بر مراکز نگهداری سالمندان و معلولین ، می‌توانند به طور شبانه‌روزی به درمان افراد مبتلا به اختلافات گفتار و زبان بپردازند.
• درمانگاههای سرپایی: بر اساس مصوبات وزارتی و در چهارچوب مقررات اجرائی درمانگاه به فعالیت می‌پردازند.
• درمان در منزل: ارائه خدمات آموزشی در منزل به افرادی که به علت معلولیت شدید، امکان مراجعه به مراکز مربوط را ندارند و یا مایل به استفاده از خدمات درمانی در منزل هستند.
• کودکستانهای روزانه: برای بررسی و رفع مشکلات مربوط به گفتار کودکان.
• مدارس ویژه معلولین.
• مدارس تلفیقی: شامل مدارس تلفیقی عادی با یک سیستم آموزشی استثنایی یا تلفیقی دو سیستم استثنایی باهم است.
• مدارس عادی: برای رفع مشکلات گفتار کودکان به صورت پاره‌وقت یا تمام‌وقت.

نظرات شما عزیزان: